ÇOCUK GELİŞİMİ 2
(1-7 ÜNİTE HIZLI ÖZET )
SOSYAL GELİŞİM VE TANIMI Sosyal gelişim bireyin yaşadığı sosyal çevreye uyumunu sağlayan gelişimi ile ilgilidir. Sosyal gelişim ilgili tanımlardan birkaçı şöyledir: Binbaşıoğlu’na (1992) göre sosyal gelişim; kişinin doğumdan yetişkin oluncaya kadar, başka insanlarla olan ilişkilerinin ve onlara karsı geliştirdiği ilgi ve duygularının tümüdür. Yavuzer’e (2005) göre; toplumsal beklentilere uygunluk gösteren, kazanılmış davranış yeteneği olarak ifade edilebilen sosyal gelişme, geniş anlamda bireyin doğumuyla başlayan evreyi, dar anlamda ise günlük davranış gelişimini kapsar. Başka bir tanımlamayla, sosyal gelişme (toplumsal gelişim), kişinin sosyal uyarıcıya, özellikle grup yaşamının baskı ve zorunluluklarına karşı duyarlık geliştirmesi, grubunda ya da kültüründe başkaları ile geçinebilmesi, onlar gibi davranabilmesidir.
SOSYAL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Benlik: Benlik; kişinin sahip olduğu tüm zihinsel yapısının ve dış özelliklerinin bir bütünüdür. Markus ve Nurius’a (1984) göre bir kişinin benlik tasarımı; karmaşık, çok yönlü ve kişinin değişik yönlerini karakterize eden bilişsel yapıların ve şemaların örgütlenmiş halidir.
Sosyal Olgunluk: Sosyal olgunluk; bireyin anlayış, duygu, tutum, beceri gibi özellikler bakımından içinde yaşadığı toplumun beklentileri doğrultusunda gösterdiği olgunluktur.
Sosyalleşme: İnsanın içinde bulunduğu fiziksel ve sosyal çevreye uyum sağlaması, onun sağlıklı bir hayat sürdürebilmesine neden olur.
• Çocuğun mizacı:
• Çevrenin izlenimi
• Psikomotor gelişim
• Bilişsel gelişim
Kültür Kültür insana özgü bir olgudur. “İnsanın elinin ve aklının ortaya koyduğu her şeydir.” İnsanın ya da grupların ‘yaşam, düşün, geçim biçimlerinin etkileşim bütünlüğüdür.
Tutum Smith’ e (1968) göre tutum; bireye ait olan ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğilimdir.
0-12 yaş çocuklarında sosyalleşme özellikleri
Yaş Sosyal Yetenek
1. ay Kucağa alındığında, dokunulduğunda veya doyurulduğunda sakinleşir.
2. ay Konuşulduğunda gülümser. Görsel olarak, nesnelerden ziyade insanları tercih eder. 3. ay Konuşulduğunda, bazısesler çıkarmaya çalışır.
5. 6. ay Yabancılara karşı kaygılı tepki göstermeye başlar. Kucağa alınma isteğinisezer ve belirtir. Eğlenceli oyundan hoşlanır. Bebek 5-6. aylarda başka çocuklara tepki göstermeye başlar. Başka bir çocuğu gördüğünde ona doğru atılır ya da çekinir, gülümser ve sesler çıkarır. Bebekliğinin sonuna doğru başka çocuklarla oynaması, oyuncaklarını paylaşması ve arkadaşlarıyla kavga etmesi oldukça sık görülen davranışlardır. 2-3 yaşlarında oyun arkadaşlarını çabucak değiştirebilir ve başka bir arkadaşını
sevdiğini söyleyebilir. Erken çocukluğun sonlarına doğru çocuğun ana babasına bağlılığı çözülmekte ve dışarıdaki arkadaşlarıyla ilgilendiği görülmektedir. Sosyalleşme bir bakıma kültürel normların, standartların ve tavırların öğrenilmesidir. Tutum bir kişi, nesne ya da durumla ilgili oldukça düzenli ve sürekli olan inanç duygu ve eğilimleridir
Çocuğun artık uzunca bir süre beraber olduğu bir ya da iki arkadaşı vardır
7. ay Yabancılara karşı korku tepkisi gösterebilir. Rastlantısal bir oyunu sürdürmeye isteklidir. 8. ay Ayrılma kaygısı; ana-babadan ayrıldığında korku tepkisi gösterebilir. Dikkati çekmek için bağırır. Ce-ee oyununa katılır. Hoşçakal (bay bay) işaretini taklit eder. 9-12. ay “El çırpma” ve “ne kadar büyük” oyunlarına katılır. Gülündüğünde birsesi veya hareketi tekrarlar. Yetişkine oyuncağı uzatır ama vermez. Hafif vuruşlarla ve sarılmalarla sevgisini gösterir. Basit buyruklara uyar. Yenisesleri ve eylemleri taklit etmeye çalışır. 12-18 ay Yenisesleri ve eylemleri taklit etmeye çalışır. Kovalama, saklanma ve diğer grup oyunlarından hoşlanır. Oyuncakları istendiğinde ve bazen de kendiliğinden verir. Başka bir çocuğun yanında oynar ama ona çok az gerçek tepki verir. Çocuklar 2 yaşına kadar yalnız oynar. Diğerleriyle olan ilişkileri; taklit, birbiriniseyretme ve birbirinin oyuncağını alma davranışışeklinde görülür. Grup halinde oynamaya 3- 4 yaşında başlar. Oynarken birbirleriyle konuşur ve grup içinden oynamak istedikleriniseçerler. Gösterdikleri ortak davranış birbirleriniseyretme ve konuşmadır. 18-24. ay Ana-babayı güvenlik üssü olarak kullanır, onlarısık sık sınar. Meraklı ve etkin bir biçimde çevreyi keşfeder; gözetime gereksinmesi vardır. Aynada kendini tanır. Süpürme gibi basit ev işlerini taklit eder. Kolayca ilgisi başka yöne çekilir ve eğlendirilir. Tanıdık yetişkinlere sarılmakla onları itmek arasında gider gelir. İmgeleme ortaya çıkmaya başlar. Mülkiyeti anlar; “babanın ayakkabısı”, “Fatma’nın köpeği” gibi 24-36. ay Bağımsızlık tepkileri gösterir, kendi başına oynamaya başlayabilir. Yetişkinin yardımıyla bir oyuncağı paylaşabilir. 3-10 dakikalık öyküleri dinler. Bazı basit grup oyunlarından hoşlanır.
ERİKSON’A GÖRE PSİKOSOSYAL GELİŞİM Erik Erikson, psikososyal gelişim kuramını sekiz kritik dönemde toplamıştır. Her dönemde de atlatılması gereken bir kriz, bir çatışma bulunmaktadır.
ERİKSON’A GÖRE PSİKOSOSYAL GELİŞİM EVRELERİ 0-1 yaş temel güvene karşı güvensizlik
2-3 yaş özerkliğe karşı kuşku ve utanç Bu dönem on ikinci aydan itibaren üç yaşına kadar sürer.
3-6 yaş girişimciliğe karşısuçluluk Bu dönem üç yaşından altı yaşına kadar sürer.
7- 11 yaş çalışma ve başarılı olmaya karşı aşağılık duygusu
12- 18 yaş ergenlik dönemi kimliğe karşı kimlik bocalaması Bu dönem 12- 18 yaşları kapsar. Ben kimim?” sorusu çok önemli bir hale gelir.
İlk yetişkinlik dönemi yakınlığa karşı uzaklık Bu dönem, 18- 26 yaşı kapsar.
Yetişkinlik dönemi üreticiliğe karşı durgunluk Bu dönem, orta yetişkinlik yıllarını kapsar.
Olgunluk dönem benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk Bu dönem ileri yetişkinlikteki yaşları kapsar.
Kalıtımsal farklılıklar • Takvim yaşı • Görünüş: Ağırlık, cinsiyet, boy, deri rengi, kas yapısı, ırk vs. • Duyusal güçler: Görme, işitme, dokunma, tatma, koklama. • Genel sağlık: Metabolizma, alerjik eğilim, bazı fiziksel özürler
İlk Çocukluk Döneminde Sosyal Gelişim Çocuk, iki yaşına girmesiyle birlikte aile içi etkinliklere katılır. O sosyal ilişki kurabilen bir bireydir. İki buçuk yaşında inatlaşarak başkaldırıda bulunur. Serkeşlik çağındadır. Üç yaşında yeni dostlar edinmek isteğiyle oyuncaklarını onlara verir.
SOSYAL GELİŞİMİ ÖLÇME ARAÇ-GEREÇ VE TEKNİKLER
Sosyometri: Bir grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü tespit etmek amacıyla kullanılan tekniğe sosyometri adı verilir.
Kimdir Bu? Tekniği Kimdir Bu? tekniği grup içindeki bireyin kendi kendini nasıl gördüğünü ve diğer üyelerle nasıl bir sosyal ilişkiler içinde bulunduğunu ortaya çıkarır.
DENVER II GELİŞİMSEL TARAMA TESTİ Psikoloji ve psikiyatrideki rahatsızlıkların birçoğu çocukluk döneminde ki sorunlardan kaynaklandığı bilinmektedir. Çocukların öğrenme özellikleri değerlendirildiğinde özellikle 0-6 yaş dilimi kritik yaş olarak nitelendirilmiştir. Bu dönemde en yaygın olarak kullanılan test Denver II Gelişimsel Tarama Testi’dir.
Denver II Testi sahada şu üç alanda kullanılmaktadır: • Klinik değerlendirme: Herhangi bir belirti göstermeyen sağlıklı çocuklarda ya da bazı belirtilerinden kuşkulanılan 0-6 yaş grubu çocuklarda tarama testi olarak kullanılmalıdır. Testin belirli aralıklarla (örneğin yılda bir) uygulanması gereklidir.
Özel Eğitim: Gelişimsel sorunu konusunda tanı almış ve özel eğitime başlatılan çocukların ilk değerlendirmeleri ve aralıklı olarak tekrarlanarak eğitim programının olumlu ya da olumsuz etkilerinin izlenmesine yardımcı olur.
• Okul Öncesi Kurumları: Okul öncesi eğitim kurumuna başlayan çocuğun beceri düzeyinin ve gelişiminin belirlenmesi ve olası bir sorunda doktora/hastaneye yönlendirme amaçlı kullanılabilir. Aileye bilgi vermek ve çocuğun eğitim programını oluşturmakta yararlı olur.
GAZİ ERKEN ÇOCUKLUK DEĞERLENDİRME ARACI (GEÇDA) GEÇDA, 0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim değerlendirme aracıdır.
GEÇDA Testi Nerelerde Kullanılır? • Okul öncesi eğitim kurumlarında, • Hastanelerin çocuk sağlığı ve hastalıkları bölümlerinde, • Ana-çocuk sağlığı merkezlerinde, • Özel eğitim merkezlerinde • Rehberlik araştırma merkezlerinde • Çeşitli kurum ve kuruluşların gelişim takip birimlerinde kullanılabilir.
ANKARA GELİŞİMSEL TARAMA ENVANTERİ (AGTE) • 0-6 yaş arasındaki çocukların gelişimsel açıdan değerlendirilebilmesi amacıyla uygulanan bir envanterdir.
Duygu Duygu, insanın çevresiyle etkileşiminde, hissedebildiği fiziksel güçlere karşı haz ya da elem yönünde uyarıldığını anlatan bir tepkidir
Heyecan Heyecan, yoğun yaşanan, olumlu ya da olumsuz duyguların organizmada durgun ve olağan durumun bozulmasıdır.
GELİŞİM DÖNEMLERİNE GÖRE DUYGUSAL GELİŞİMİN ÖZELLİKLERİ
Bebeklik Döneminde Duygusal Gelişim (0-2 Yaş) Bebeklik çağında duygular daha çok fizyolojik tepkiler şeklinde ortaya çıkmakta ve değişik duyguların ifadelerinde aynı fizyolojik tepkiler görülmektedir.
İlk Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim (2-8 Yaş) İlk çocukluk dönemi, çocuğun en yakın aile ortamı içinde ve dışında günlük yaşam deneyimlerini kazandığı aşamadır.
İlk iki yıl çocuğun kişiliğinin yapılaşmasında önemli rol oynar.
3 yaş inat yaşıdır.
İlk Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim (2-8 Yaş) İlk çocukluk dönemi, çocuğun en yakın aile ortamı içinde ve dışında günlük yaşam deneyimlerini kazandığı aşamadır.
5 yaşındaki çocuklar incelendiğinde kurallara gereksinim duyduklarını, kendiliklerinden açıkladıkları görülecektir.
Okul Çağında Duygusal Gelişim (8-12 Yaş) Bu dönem çocuğun, öz-kimliğini aramaya başladığı, beden ile beynin somut bir düzeyde işlev gören bir kaynak olarak kullanıldığı dönemdir.
Ergenlik Çağında Duygusal Gelişim (12-20 Yaş) Çocuğun doğumuyla başlayan duygusal gelişim ve değişim, ömür boyu devam eden bir süreç olup, duygusal gelişimin en yoğun yaşandığı dönem ise ergenlik çağıdır.
AĞLAMA: Bebeğin doğumdan sonraki ilk tepkisi ağlamadır. Ağlama dikkat çekmedir.
Korku, görünen ya da görünmeyen tehlikeler karşısında bireyin gösterdiği doğal ve gerekli bir tepkidir.
Öfke, herhangi bir isteğin engellenmesinden dolayı ortaya çıkan olumsuz duygudur.
İnatçılık, geçerli ve makul bir sebep olmadan çocuğun verdiği kararda dayatmasıdır. İnatçılık, çocuklarda en çok 3-6 yaşları arasında görülür.
Kıskançlık ,bir kişinin kendi dışında başka biri ile kendine göre daha fazla ilgilenildiğini sevildiğini hissetmesi durumunda yaşadığı duygudur.
Saldırganlık Davranış bozukluğu olarak da nitelenen saldırganlık, başka bir canlıya, onun haklarına ve toplumsal kurallara yöneltilen yasa dışı, saldırgan ve yıkıcı eylemler yapmak demektir.
Bireysel farklılıkları etkileyen en önemli etkenler:
• Aile içi ortam • Genetik yapısı ve çevre • Okul ortamı ve öğretmen etkeni • Bireyin kendini tanıması
ÖZ YETERLİLİK
Bireyin yapabildikleri hakkında sahip olduğu inançlardır veya karşılaşabileceği güç durumların üstesinden gelmede ne derecede başarılı olabileceğine ilişkin kendisi hakkındaki yargısı olan ifadedir
Denver II Gelişimsel Tarama Testi Denver II, 0-6 yaş çocuklarının gelişimsel değerlendirilmesinde kullanılan bir tarama testidir. Testin adı ilk kez 1967 yılında Frankenburg ve Dodds tarafından yayınlanmış, dünyada 50'den çok ülkede standardize edilmiş ve uygulamaya konmuştur.
DENVER II sağlıklı görünümdeki çocuklarda olası gelişimsel sorunları saptamak amacı ile kullanılır. Üç temel alanda değerlidir: Sağlıklı gözüken çocukları olası sorunları yönünden tarar. Gelişimsel gerilik olduğundan kuşkulanılan işlevleri nesnel şekilde saptama olanağı verir.
Test kısa süreli bir eğitimden sonra öğrenilebilmesi her çocukta 5- 15 dakikalık bir sürede uygulanabilmesi doktor, psikolog, psikolojik danışman gelişim uzmanı, sosyal çalışmacı ve test eğitimini alan, sağlık ve eğitimle ilgili her meslek gruplarınca uygulanabilmektedir.
Normal gelişimi olan çocukların yaşamları boyunca 0-6 ay arasında bir kez mutlaka olmak üzere, 12-18 ay arası, 2-3 yaş arası ve 5-6 yaş arasında gelişim testi yaptırmaları önerilir.
Denver II Testi sahada şu üç alanda kullanılmaktadır: Klinik değerlendirme: Herhangi bir belirti göstermeyen sağlıklı çocuklarda ya da bazı belirtilerinden kuşkulanılan 0-6 yaş grubu çocuklarda tarama testi olarak kullanılmalıdır. Testin belirli aralıklarla (örneğin yılda bir) uygulanması gereklidir. Ayrıca anne-babaya çocuk gelişimi konusunda bilgi verebilmek için uygun bir ortam oluşturur. Hem ebeveynlere hem de çocuk gelişimi konusundaki uzmanlara çocukları tanıma ve onlara yönelik etkinlikleri gerçekleştirmede yardımcı olur. Özel Eğitim: Özel eğitime başlatılan çocuklara uygulanan eğitim programlarının olumlu ya da olumsuz etkilerinin izlenmesine yardımcı olur. Okul Öncesi Kurumları: Okul öncesin eğitime başlayan çocuğun beceri düzeyinin ve gelişiminin belirlenmesi ve karşılaşılabilecek bir sorunda doktora/hastaneye yönlendirme amaçlı kullanılabilir. Aileye bilgi vermede ve eğitim programını oluşturmada yararlı olur.
Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı (GEÇDA) GEÇDA, 0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek bir araçtır. Eğitim ortamlarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin tanılanmasında kullanılabilecek bir değerlendirme aracıdır.
GEÇDA’nın yaş aralıklarının belirlenmesinde, gelişim dönemlerine göre gelişim hızlarının farklılaşması dikkate alınarak yirmi bir alt yaş aralığı kullanılmıştır. 1–12 aylar arası birer aylık, 13–24 aylar arası üçer aylık, 25–36 aylar arası altışar aylık, 37–72 aylar arası ise on ikişer aylık periyotlar halinde düzenlenmiştir.
GEÇDA Testi Nerelerde Kullanılır? Rehberlik araştırma merkezlerinde Özel eğitim merkezlerinde Okul öncesi eğitim kurumlarında, •Hastanelerin çocuk sağlığı ve hastalıkları bölümlerinde, •Ana-çocuk sağlığı merkezlerinde, •Çeşitli kurum ve kuruluşların gelişim takip birimlerinde kullanılabilir.
Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) 0-6 yaş arasındaki çocukların dilsel, bilişsel, ince ve kaba motor becerileri, sosyal beceri ve öz bakım becerilerini değerlendirmek amacı ile anneden, aileden veya çocukla ilgili kişilerden alınan bilgiler, çocuğa sorulan sorular, yaptırılan değerlendirmeler ve psikolojik danışmanın, psikoloğun da gözlemleri doğrultusunda yapılan bir gelişim değerlendirme testidir.
Ahlak gelişim ise, bireyin toplumun değer yargılarını benimseyerek içinde bulunduğu çevreye uyumunu ve kendi ilke ve değer yargılarını oluşturmasını amaçlayan bir süreç olarak tanımlanır.
Ahlak gelişimi, kişilik gelişiminin önemli bir boyutudur. Bireyin diğer insanlarla ilişkilerinde neyi yapması veya neyi yapmaması gerektiğine ilişkin duygu, düşünce, kurallar ve davranışları içeren gelişim demektir.
Ahlak Gelişiminin Önemi Ahlak, iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırmada kullanılacak kuralları öğreten, inanç, huy, tutum, alışkanlık, adet, gelenek, görenek gibi manevi değerlerden oluşan bir sistemdir.
Ahlak eğitimi konusu özellikle hem aile içinde hem de okullarda üzerinde durulması gereken çok önemli bir konu hâline gelmiştir. Aile yapısını bozan, toplumsal düzene zarar veren olayların temelinde yaşanan ahlaki sorunlar yatmaktadır.
Ahlaki değerlerin oluşması ve yerleşmesi zaman alır. Çocuklarla kurulan sağlıklı iletişim, her gelişim döneminde ahlaki değerlerin yerinde ve zamanında çocuğa kazandırılmasını sağlayacaktır. Her konuda yapılan baskı ve zorlama nasıl olumsuz etki yaratırsa, ahlaki değerlerin öğretilmesinde yapılacak baskı ve zorlama da ahlak eğitimini zedeleyecektir. Ahlak eğitimi verilirken bütün bu durumlar göz ardı edilmemelidir.
Bencillik Bencil, yalnız kendi çıkarlarını düşünen, kendi çıkarlarını herkesinkinden üstün tutan birey diye tanımlanabilir.
Öykünme (Taklit) Öykünme; bireyin başkalarının davranışlarını benimseyip kendine model alarak yinelemesidir.
Vicdan; insanın davranışlarının doğruluğunu, yanlışlığını, haklılığını haksızlığını içsel olarak yargılama gücü olarak tanımlanabilir.
Özgecilik (Özveri-Fedakarlık) Bireylerin başkalarının iyiliğini, yararını düşünüp yardımcı olmasıdır.
(1-7 ÜNİTE HIZLI ÖZET )
SOSYAL GELİŞİM VE TANIMI Sosyal gelişim bireyin yaşadığı sosyal çevreye uyumunu sağlayan gelişimi ile ilgilidir. Sosyal gelişim ilgili tanımlardan birkaçı şöyledir: Binbaşıoğlu’na (1992) göre sosyal gelişim; kişinin doğumdan yetişkin oluncaya kadar, başka insanlarla olan ilişkilerinin ve onlara karsı geliştirdiği ilgi ve duygularının tümüdür. Yavuzer’e (2005) göre; toplumsal beklentilere uygunluk gösteren, kazanılmış davranış yeteneği olarak ifade edilebilen sosyal gelişme, geniş anlamda bireyin doğumuyla başlayan evreyi, dar anlamda ise günlük davranış gelişimini kapsar. Başka bir tanımlamayla, sosyal gelişme (toplumsal gelişim), kişinin sosyal uyarıcıya, özellikle grup yaşamının baskı ve zorunluluklarına karşı duyarlık geliştirmesi, grubunda ya da kültüründe başkaları ile geçinebilmesi, onlar gibi davranabilmesidir.
SOSYAL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Benlik: Benlik; kişinin sahip olduğu tüm zihinsel yapısının ve dış özelliklerinin bir bütünüdür. Markus ve Nurius’a (1984) göre bir kişinin benlik tasarımı; karmaşık, çok yönlü ve kişinin değişik yönlerini karakterize eden bilişsel yapıların ve şemaların örgütlenmiş halidir.
Sosyal Olgunluk: Sosyal olgunluk; bireyin anlayış, duygu, tutum, beceri gibi özellikler bakımından içinde yaşadığı toplumun beklentileri doğrultusunda gösterdiği olgunluktur.
Sosyalleşme: İnsanın içinde bulunduğu fiziksel ve sosyal çevreye uyum sağlaması, onun sağlıklı bir hayat sürdürebilmesine neden olur.
• Çocuğun mizacı:
• Çevrenin izlenimi
• Psikomotor gelişim
• Bilişsel gelişim
Kültür Kültür insana özgü bir olgudur. “İnsanın elinin ve aklının ortaya koyduğu her şeydir.” İnsanın ya da grupların ‘yaşam, düşün, geçim biçimlerinin etkileşim bütünlüğüdür.
Tutum Smith’ e (1968) göre tutum; bireye ait olan ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğilimdir.
0-12 yaş çocuklarında sosyalleşme özellikleri
Yaş Sosyal Yetenek
1. ay Kucağa alındığında, dokunulduğunda veya doyurulduğunda sakinleşir.
2. ay Konuşulduğunda gülümser. Görsel olarak, nesnelerden ziyade insanları tercih eder. 3. ay Konuşulduğunda, bazısesler çıkarmaya çalışır.
5. 6. ay Yabancılara karşı kaygılı tepki göstermeye başlar. Kucağa alınma isteğinisezer ve belirtir. Eğlenceli oyundan hoşlanır. Bebek 5-6. aylarda başka çocuklara tepki göstermeye başlar. Başka bir çocuğu gördüğünde ona doğru atılır ya da çekinir, gülümser ve sesler çıkarır. Bebekliğinin sonuna doğru başka çocuklarla oynaması, oyuncaklarını paylaşması ve arkadaşlarıyla kavga etmesi oldukça sık görülen davranışlardır. 2-3 yaşlarında oyun arkadaşlarını çabucak değiştirebilir ve başka bir arkadaşını
sevdiğini söyleyebilir. Erken çocukluğun sonlarına doğru çocuğun ana babasına bağlılığı çözülmekte ve dışarıdaki arkadaşlarıyla ilgilendiği görülmektedir. Sosyalleşme bir bakıma kültürel normların, standartların ve tavırların öğrenilmesidir. Tutum bir kişi, nesne ya da durumla ilgili oldukça düzenli ve sürekli olan inanç duygu ve eğilimleridir
Çocuğun artık uzunca bir süre beraber olduğu bir ya da iki arkadaşı vardır
7. ay Yabancılara karşı korku tepkisi gösterebilir. Rastlantısal bir oyunu sürdürmeye isteklidir. 8. ay Ayrılma kaygısı; ana-babadan ayrıldığında korku tepkisi gösterebilir. Dikkati çekmek için bağırır. Ce-ee oyununa katılır. Hoşçakal (bay bay) işaretini taklit eder. 9-12. ay “El çırpma” ve “ne kadar büyük” oyunlarına katılır. Gülündüğünde birsesi veya hareketi tekrarlar. Yetişkine oyuncağı uzatır ama vermez. Hafif vuruşlarla ve sarılmalarla sevgisini gösterir. Basit buyruklara uyar. Yenisesleri ve eylemleri taklit etmeye çalışır. 12-18 ay Yenisesleri ve eylemleri taklit etmeye çalışır. Kovalama, saklanma ve diğer grup oyunlarından hoşlanır. Oyuncakları istendiğinde ve bazen de kendiliğinden verir. Başka bir çocuğun yanında oynar ama ona çok az gerçek tepki verir. Çocuklar 2 yaşına kadar yalnız oynar. Diğerleriyle olan ilişkileri; taklit, birbiriniseyretme ve birbirinin oyuncağını alma davranışışeklinde görülür. Grup halinde oynamaya 3- 4 yaşında başlar. Oynarken birbirleriyle konuşur ve grup içinden oynamak istedikleriniseçerler. Gösterdikleri ortak davranış birbirleriniseyretme ve konuşmadır. 18-24. ay Ana-babayı güvenlik üssü olarak kullanır, onlarısık sık sınar. Meraklı ve etkin bir biçimde çevreyi keşfeder; gözetime gereksinmesi vardır. Aynada kendini tanır. Süpürme gibi basit ev işlerini taklit eder. Kolayca ilgisi başka yöne çekilir ve eğlendirilir. Tanıdık yetişkinlere sarılmakla onları itmek arasında gider gelir. İmgeleme ortaya çıkmaya başlar. Mülkiyeti anlar; “babanın ayakkabısı”, “Fatma’nın köpeği” gibi 24-36. ay Bağımsızlık tepkileri gösterir, kendi başına oynamaya başlayabilir. Yetişkinin yardımıyla bir oyuncağı paylaşabilir. 3-10 dakikalık öyküleri dinler. Bazı basit grup oyunlarından hoşlanır.
ERİKSON’A GÖRE PSİKOSOSYAL GELİŞİM Erik Erikson, psikososyal gelişim kuramını sekiz kritik dönemde toplamıştır. Her dönemde de atlatılması gereken bir kriz, bir çatışma bulunmaktadır.
ERİKSON’A GÖRE PSİKOSOSYAL GELİŞİM EVRELERİ 0-1 yaş temel güvene karşı güvensizlik
2-3 yaş özerkliğe karşı kuşku ve utanç Bu dönem on ikinci aydan itibaren üç yaşına kadar sürer.
3-6 yaş girişimciliğe karşısuçluluk Bu dönem üç yaşından altı yaşına kadar sürer.
7- 11 yaş çalışma ve başarılı olmaya karşı aşağılık duygusu
12- 18 yaş ergenlik dönemi kimliğe karşı kimlik bocalaması Bu dönem 12- 18 yaşları kapsar. Ben kimim?” sorusu çok önemli bir hale gelir.
İlk yetişkinlik dönemi yakınlığa karşı uzaklık Bu dönem, 18- 26 yaşı kapsar.
Yetişkinlik dönemi üreticiliğe karşı durgunluk Bu dönem, orta yetişkinlik yıllarını kapsar.
Olgunluk dönem benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk Bu dönem ileri yetişkinlikteki yaşları kapsar.
Kalıtımsal farklılıklar • Takvim yaşı • Görünüş: Ağırlık, cinsiyet, boy, deri rengi, kas yapısı, ırk vs. • Duyusal güçler: Görme, işitme, dokunma, tatma, koklama. • Genel sağlık: Metabolizma, alerjik eğilim, bazı fiziksel özürler
İlk Çocukluk Döneminde Sosyal Gelişim Çocuk, iki yaşına girmesiyle birlikte aile içi etkinliklere katılır. O sosyal ilişki kurabilen bir bireydir. İki buçuk yaşında inatlaşarak başkaldırıda bulunur. Serkeşlik çağındadır. Üç yaşında yeni dostlar edinmek isteğiyle oyuncaklarını onlara verir.
SOSYAL GELİŞİMİ ÖLÇME ARAÇ-GEREÇ VE TEKNİKLER
Sosyometri: Bir grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü tespit etmek amacıyla kullanılan tekniğe sosyometri adı verilir.
Kimdir Bu? Tekniği Kimdir Bu? tekniği grup içindeki bireyin kendi kendini nasıl gördüğünü ve diğer üyelerle nasıl bir sosyal ilişkiler içinde bulunduğunu ortaya çıkarır.
DENVER II GELİŞİMSEL TARAMA TESTİ Psikoloji ve psikiyatrideki rahatsızlıkların birçoğu çocukluk döneminde ki sorunlardan kaynaklandığı bilinmektedir. Çocukların öğrenme özellikleri değerlendirildiğinde özellikle 0-6 yaş dilimi kritik yaş olarak nitelendirilmiştir. Bu dönemde en yaygın olarak kullanılan test Denver II Gelişimsel Tarama Testi’dir.
Denver II Testi sahada şu üç alanda kullanılmaktadır: • Klinik değerlendirme: Herhangi bir belirti göstermeyen sağlıklı çocuklarda ya da bazı belirtilerinden kuşkulanılan 0-6 yaş grubu çocuklarda tarama testi olarak kullanılmalıdır. Testin belirli aralıklarla (örneğin yılda bir) uygulanması gereklidir.
Özel Eğitim: Gelişimsel sorunu konusunda tanı almış ve özel eğitime başlatılan çocukların ilk değerlendirmeleri ve aralıklı olarak tekrarlanarak eğitim programının olumlu ya da olumsuz etkilerinin izlenmesine yardımcı olur.
• Okul Öncesi Kurumları: Okul öncesi eğitim kurumuna başlayan çocuğun beceri düzeyinin ve gelişiminin belirlenmesi ve olası bir sorunda doktora/hastaneye yönlendirme amaçlı kullanılabilir. Aileye bilgi vermek ve çocuğun eğitim programını oluşturmakta yararlı olur.
GAZİ ERKEN ÇOCUKLUK DEĞERLENDİRME ARACI (GEÇDA) GEÇDA, 0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim değerlendirme aracıdır.
GEÇDA Testi Nerelerde Kullanılır? • Okul öncesi eğitim kurumlarında, • Hastanelerin çocuk sağlığı ve hastalıkları bölümlerinde, • Ana-çocuk sağlığı merkezlerinde, • Özel eğitim merkezlerinde • Rehberlik araştırma merkezlerinde • Çeşitli kurum ve kuruluşların gelişim takip birimlerinde kullanılabilir.
ANKARA GELİŞİMSEL TARAMA ENVANTERİ (AGTE) • 0-6 yaş arasındaki çocukların gelişimsel açıdan değerlendirilebilmesi amacıyla uygulanan bir envanterdir.
Duygu Duygu, insanın çevresiyle etkileşiminde, hissedebildiği fiziksel güçlere karşı haz ya da elem yönünde uyarıldığını anlatan bir tepkidir
Heyecan Heyecan, yoğun yaşanan, olumlu ya da olumsuz duyguların organizmada durgun ve olağan durumun bozulmasıdır.
GELİŞİM DÖNEMLERİNE GÖRE DUYGUSAL GELİŞİMİN ÖZELLİKLERİ
Bebeklik Döneminde Duygusal Gelişim (0-2 Yaş) Bebeklik çağında duygular daha çok fizyolojik tepkiler şeklinde ortaya çıkmakta ve değişik duyguların ifadelerinde aynı fizyolojik tepkiler görülmektedir.
İlk Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim (2-8 Yaş) İlk çocukluk dönemi, çocuğun en yakın aile ortamı içinde ve dışında günlük yaşam deneyimlerini kazandığı aşamadır.
İlk iki yıl çocuğun kişiliğinin yapılaşmasında önemli rol oynar.
3 yaş inat yaşıdır.
İlk Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim (2-8 Yaş) İlk çocukluk dönemi, çocuğun en yakın aile ortamı içinde ve dışında günlük yaşam deneyimlerini kazandığı aşamadır.
5 yaşındaki çocuklar incelendiğinde kurallara gereksinim duyduklarını, kendiliklerinden açıkladıkları görülecektir.
Okul Çağında Duygusal Gelişim (8-12 Yaş) Bu dönem çocuğun, öz-kimliğini aramaya başladığı, beden ile beynin somut bir düzeyde işlev gören bir kaynak olarak kullanıldığı dönemdir.
Ergenlik Çağında Duygusal Gelişim (12-20 Yaş) Çocuğun doğumuyla başlayan duygusal gelişim ve değişim, ömür boyu devam eden bir süreç olup, duygusal gelişimin en yoğun yaşandığı dönem ise ergenlik çağıdır.
AĞLAMA: Bebeğin doğumdan sonraki ilk tepkisi ağlamadır. Ağlama dikkat çekmedir.
Korku, görünen ya da görünmeyen tehlikeler karşısında bireyin gösterdiği doğal ve gerekli bir tepkidir.
Öfke, herhangi bir isteğin engellenmesinden dolayı ortaya çıkan olumsuz duygudur.
İnatçılık, geçerli ve makul bir sebep olmadan çocuğun verdiği kararda dayatmasıdır. İnatçılık, çocuklarda en çok 3-6 yaşları arasında görülür.
Kıskançlık ,bir kişinin kendi dışında başka biri ile kendine göre daha fazla ilgilenildiğini sevildiğini hissetmesi durumunda yaşadığı duygudur.
Saldırganlık Davranış bozukluğu olarak da nitelenen saldırganlık, başka bir canlıya, onun haklarına ve toplumsal kurallara yöneltilen yasa dışı, saldırgan ve yıkıcı eylemler yapmak demektir.
Bireysel farklılıkları etkileyen en önemli etkenler:
• Aile içi ortam • Genetik yapısı ve çevre • Okul ortamı ve öğretmen etkeni • Bireyin kendini tanıması
ÖZ YETERLİLİK
Bireyin yapabildikleri hakkında sahip olduğu inançlardır veya karşılaşabileceği güç durumların üstesinden gelmede ne derecede başarılı olabileceğine ilişkin kendisi hakkındaki yargısı olan ifadedir
Denver II Gelişimsel Tarama Testi Denver II, 0-6 yaş çocuklarının gelişimsel değerlendirilmesinde kullanılan bir tarama testidir. Testin adı ilk kez 1967 yılında Frankenburg ve Dodds tarafından yayınlanmış, dünyada 50'den çok ülkede standardize edilmiş ve uygulamaya konmuştur.
DENVER II sağlıklı görünümdeki çocuklarda olası gelişimsel sorunları saptamak amacı ile kullanılır. Üç temel alanda değerlidir: Sağlıklı gözüken çocukları olası sorunları yönünden tarar. Gelişimsel gerilik olduğundan kuşkulanılan işlevleri nesnel şekilde saptama olanağı verir.
Test kısa süreli bir eğitimden sonra öğrenilebilmesi her çocukta 5- 15 dakikalık bir sürede uygulanabilmesi doktor, psikolog, psikolojik danışman gelişim uzmanı, sosyal çalışmacı ve test eğitimini alan, sağlık ve eğitimle ilgili her meslek gruplarınca uygulanabilmektedir.
Normal gelişimi olan çocukların yaşamları boyunca 0-6 ay arasında bir kez mutlaka olmak üzere, 12-18 ay arası, 2-3 yaş arası ve 5-6 yaş arasında gelişim testi yaptırmaları önerilir.
Denver II Testi sahada şu üç alanda kullanılmaktadır: Klinik değerlendirme: Herhangi bir belirti göstermeyen sağlıklı çocuklarda ya da bazı belirtilerinden kuşkulanılan 0-6 yaş grubu çocuklarda tarama testi olarak kullanılmalıdır. Testin belirli aralıklarla (örneğin yılda bir) uygulanması gereklidir. Ayrıca anne-babaya çocuk gelişimi konusunda bilgi verebilmek için uygun bir ortam oluşturur. Hem ebeveynlere hem de çocuk gelişimi konusundaki uzmanlara çocukları tanıma ve onlara yönelik etkinlikleri gerçekleştirmede yardımcı olur. Özel Eğitim: Özel eğitime başlatılan çocuklara uygulanan eğitim programlarının olumlu ya da olumsuz etkilerinin izlenmesine yardımcı olur. Okul Öncesi Kurumları: Okul öncesin eğitime başlayan çocuğun beceri düzeyinin ve gelişiminin belirlenmesi ve karşılaşılabilecek bir sorunda doktora/hastaneye yönlendirme amaçlı kullanılabilir. Aileye bilgi vermede ve eğitim programını oluşturmada yararlı olur.
Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı (GEÇDA) GEÇDA, 0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek bir araçtır. Eğitim ortamlarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin tanılanmasında kullanılabilecek bir değerlendirme aracıdır.
GEÇDA’nın yaş aralıklarının belirlenmesinde, gelişim dönemlerine göre gelişim hızlarının farklılaşması dikkate alınarak yirmi bir alt yaş aralığı kullanılmıştır. 1–12 aylar arası birer aylık, 13–24 aylar arası üçer aylık, 25–36 aylar arası altışar aylık, 37–72 aylar arası ise on ikişer aylık periyotlar halinde düzenlenmiştir.
GEÇDA Testi Nerelerde Kullanılır? Rehberlik araştırma merkezlerinde Özel eğitim merkezlerinde Okul öncesi eğitim kurumlarında, •Hastanelerin çocuk sağlığı ve hastalıkları bölümlerinde, •Ana-çocuk sağlığı merkezlerinde, •Çeşitli kurum ve kuruluşların gelişim takip birimlerinde kullanılabilir.
Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) 0-6 yaş arasındaki çocukların dilsel, bilişsel, ince ve kaba motor becerileri, sosyal beceri ve öz bakım becerilerini değerlendirmek amacı ile anneden, aileden veya çocukla ilgili kişilerden alınan bilgiler, çocuğa sorulan sorular, yaptırılan değerlendirmeler ve psikolojik danışmanın, psikoloğun da gözlemleri doğrultusunda yapılan bir gelişim değerlendirme testidir.
Ahlak gelişim ise, bireyin toplumun değer yargılarını benimseyerek içinde bulunduğu çevreye uyumunu ve kendi ilke ve değer yargılarını oluşturmasını amaçlayan bir süreç olarak tanımlanır.
Ahlak gelişimi, kişilik gelişiminin önemli bir boyutudur. Bireyin diğer insanlarla ilişkilerinde neyi yapması veya neyi yapmaması gerektiğine ilişkin duygu, düşünce, kurallar ve davranışları içeren gelişim demektir.
Ahlak Gelişiminin Önemi Ahlak, iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırmada kullanılacak kuralları öğreten, inanç, huy, tutum, alışkanlık, adet, gelenek, görenek gibi manevi değerlerden oluşan bir sistemdir.
Ahlak eğitimi konusu özellikle hem aile içinde hem de okullarda üzerinde durulması gereken çok önemli bir konu hâline gelmiştir. Aile yapısını bozan, toplumsal düzene zarar veren olayların temelinde yaşanan ahlaki sorunlar yatmaktadır.
Ahlaki değerlerin oluşması ve yerleşmesi zaman alır. Çocuklarla kurulan sağlıklı iletişim, her gelişim döneminde ahlaki değerlerin yerinde ve zamanında çocuğa kazandırılmasını sağlayacaktır. Her konuda yapılan baskı ve zorlama nasıl olumsuz etki yaratırsa, ahlaki değerlerin öğretilmesinde yapılacak baskı ve zorlama da ahlak eğitimini zedeleyecektir. Ahlak eğitimi verilirken bütün bu durumlar göz ardı edilmemelidir.
Bencillik Bencil, yalnız kendi çıkarlarını düşünen, kendi çıkarlarını herkesinkinden üstün tutan birey diye tanımlanabilir.
Öykünme (Taklit) Öykünme; bireyin başkalarının davranışlarını benimseyip kendine model alarak yinelemesidir.
Vicdan; insanın davranışlarının doğruluğunu, yanlışlığını, haklılığını haksızlığını içsel olarak yargılama gücü olarak tanımlanabilir.
Özgecilik (Özveri-Fedakarlık) Bireylerin başkalarının iyiliğini, yararını düşünüp yardımcı olmasıdır.